Araç motorlarının merkezindeki küçük ama güçlü bir parça olan bujiler, performansın gizli kahramanlarıdır. Bir otomobilin çalışmasını mümkün kılan, kilometrelerce yol almasını sağlayan, aslında buji gibi küçük bileşenlerdir. Peki, bujilerin yalnızca basit bir kıvılcımdan ibaret olmadığını biliyor muydunuz? Öyle ki doğru buji seçimi ve bakımı ile hem motor ömrünü uzatabilir hem de yakıt tasarrufunuzu artırabilirsiniz. Bu nedenle, buji nedir sorusundan yola çıkarak buji türlerine, işlevlerine ve buji bakımı/değişimi hakkında tüm merak edilenlere değineceğiz. Hazırsanız, başlayalım!
Buji Nedir?
Buji, basitçe yakıt odasındaki yakıt ve hava karışımını ateşleyerek enerji dönüşümünü sağlayan parçanın adıdır. Her silindirde bir adet bulunan bu parça, benzinli araçlarda “ateşleme bujisi”, dizel araçlarda ise “kızdırma bujisi” olarak karşımıza çıkar. Ancak, belirtmek isteriz ki “buji” denildiğinde kastedilen genellikle ateşleme bujisidir; yani benzinli araçlarda bulunan ve bobinden aldıkları elektrikle yakıt odasındaki hava yakıt karışımının ateşlenmesini sağlayan parça.
Otomobil dünyasının genişliği ve çeşitliliği düşünüldüğünde, sizin de tahmin edebileceğiniz gibi birçok farklı buji çeşidi mevcuttur. Ayrıca, buji türlerinin hem yapıları hem de özellikleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle, “Buji nedir?” sorusuna kapsamlı ve doğru bir cevap verebilmek için buji çeşitlerine de göz atmak gerekir.
Buji Çeşitleri
- Bakır bujiler
- İridyum bujiler
- Gümüş bujiler
- Tek platin bujiler
- Çift platin bujiler
- Sıcak buji
- Soğuk buji
Bakır Buji
Merkez elektrodu, nikel alaşımıyla kaplanmış bir bakır çekirdekten oluşan bujilere “bakır buji” denir. Ulaşılabilir fiyatları ile öne çıkan bakır bujiler, yüksek sıkıştırma oranına sahiptir ve turboşarjlı motorlarda iyi performans gösterirler. Ancak, nikel alaşımının dayanıklılığı düşük olduğu için ömürleri daha kısadır ve daha sık değiştirilmeleri gerekir. Bu nedenle, standartta bakır bujiler ile üretilen ve bu şekilde optimize edilen araçlar dışında bakır buji kullanımı tavsiye edilmez. Çünkü taktırmak daha ucuza gelse de uzun vadede değişim maliyeti hem daha pahalı olur hem de deforme olduklarında silindire zarar verebilirler.
İridyum Buji
Kıvılcım oluşturmak için daha az voltaja gereksinim duyan ve dayanıklılıkları ile öne çıkan bujilere “iridyum buji” denir. Bu bujilerin edinme maliyetleri daha yüksek olsa da uzun vadede hem performans hem de bakım konusunda avantaj sağlarlar. Birçok modern ve yüksek performanslı araçta karşımıza çıkan iridyum bujiler, performans konusunda oldukça güvenilirlerdir.
Gümüş Buji
Elektrot uçları daha yüksek termal iletkenliğe sahip olan gümüş ile kaplanan bujilere “gümüş buji” denir. Genellikle motosikletlerde tercih edilseler de yüksek performanslı bazı otomobil modellerinde de kullanılırlar. Performans konusunda tatmin edici birer seçenek olmalarına rağmen kısa ömürlüdürler ve otomobillerde nadir kullanılan parçalar oldukları için arıza durumunda gümüş bujilere alternatif bulmak daha zordur.
Tek Platin Buji
Merkez elektrodu ucunda bir platin disk bulunan buji çeşidine “tek platin buji” adı verilir. Lüks performans araçlarında karşımıza çıkan tek platin bujiler en pahalı buji çeşitlerinden biridir; ancak, ısı dayanıklılıkları çok fazladır ve ayrıca, tortu birikime ve korozyona karşı oldukça dayanıklıdırlar.
Çift Platin Buji
Tıpkı tek platin bujiler gibi platin disk bulunduran -çiftli- ve bir kez sıkıştırma strokunun silindirinde ve bir kez de egzoz strokunun silindirinde olmak üzere çift yanma sağlayan bujilere “çift platin buji” denir. Piyasadaki en pahalı buji çeşitlerinden olmalarına rağmen yüksek performans, mükemmel yakıt verimliliği ve uzun ömür gibi avantajları ile öne çıkarlar.
Sıcak Buji
Bujiler malzemelerine göre değil de burun uzunluklarına göre sınıflandırıldıklarında sıcak ve soğuk bujiler karşımıza çıkar. Burun porseleni daha uzun olduğu için temas yüzeyleri de fazla olan bujilere “sıcak buji” denir. Temas yüzeyleri daha fazla olduğu için daha fazla sıcaklığa maruz kalırlar ve performans araçlarında kullanıma pek uygun değillerdir. Ancak, birçok standart motorda karşımıza sıcak bujiler çıkar ve ekstra yalıtımları sayesinde daha fazla ısıya rağmen standart bir kullanımla oldukça uzun ömürlüdürler.
Soğuk Buji
Burun porseleni daha kısa olduğu için temas yüzeyleri de daha küçük olan bujilere “soğuk buji” denir. Temas yüzeyleri daha küçük olduğu için daha az ısıya maruz kalırlar ve ısıyı daha hızlı uzaklaştırırlar. Sıcak bujiler, yüksek devirli çalışmaya daha uygundurlar ve ısı dayanıklılıkları daha fazladır. Bu nedenle, genelde yüksek beygir gücüne sahip otomobillerde ve ağır yük araçlarında kullanılırlar.
Buji Nasıl Çalışır?
Buji nedir sorusunda da bahsettiğimiz gibi buji arabalarda ateşleme işleminde görev alır. Bu nedenle, “Buji nasıl çalışır?” sorusunu cevaplayabilmek için tüm ateşleme sürecine kısaca değinmemiz gerekli. İşte 7 adımda araçlarda ateşleme süreci ve bujinin rolü:
- Hava-yakıt karışımı, valf yardımıyla bujinin de bulunduğu silindirlere iletilir.
- Bu karışım, pistonların yukarı doğru hareketiyle sıkıştırılır ve karışımın sahip olduğu potansiyel enerji artar.
- Bu yüksek gerilim bujinin orta elektroduna iletilir ve pozitif yüklü orta elektrottan geçer.
- Şasi elektrodu ise negatif yüklü olduğu için, bu iki uç arasında kıvılcım oluşmasına yol açacak bir gerilim farkı oluşur.
- Hava-yakıt karışımı, buji tırnaklarından geçerken, tırnaklar arasındaki hava iyonlaşır ve bu durum kıvılcım oluşumuna neden olur; yani ateşleme gerçekleşir.
- Ateşleme esnasında ortaya çıkan ısı, izolatör yardımıyla dışarıya atılır. Yani buji ateşlemeden sonra bir de soğutma işleminde görev alır.
- Bujinin de dahil olduğu bu ateşleme, pistonu aşağı doğru hareket etmeye zorlar ve piston, krank milini ve tekerlekleri döndürerek aracın hareket etmesini sağlar.
Ateşleme sürecinden de anlaşılacağı gibi burada bujinin 2 ana işlevi söz konusudur:
- Pozitif yüklü olan orta elektrot ve negatif yüklü olan şasi elektrodu (buji tırnağı), zıt yükler arasında gerilim farkı oluşmasını sağlar.
- Ateşleme bobininden gelen gerilim, buji tırnakları arasında atlatılır ve bu esnada hava iyonlaşarak kıvılcım meydana gelir; yani ateşleme gerçekleşir.
Buji Ne İşe Yarar?
- Benzinli araçlarda ateşlemeyi dizel araçlarda ise ısıtmayı/kızdırmayı sağlayarak, aracın hareket etmesini sağlar.
- Ateşleme sonrası fazla ısının atılmasını sağlar ve kontrolsüz yanmaların önüne geçer.
- Güvenli yanma sağlar.
- Yakıt tasarrufu ve verimliliğe katkıda bulunur.
- Motor ömrü üzerinde doğrudan etkilidir.
Araçlarda Buji Ömrü ve Değişimi
Bujinin görevlerini açıklarken de değindiğimiz gibi kullanılan buji çeşidi ve durumu, aracın hem performansı hem de yakıt tüketimi üzerinde doğrudan etkilidir. Ancak, bujiler doğrudan ısıya maruz kalan parçalardan biridir ve deformasyona açık parçalardır. Bu nedenle, bujilerin bozuk olup olmadığı ya da ömrünün bitip bitmediği düzenli takip edilmelidir ve zamanında buji değişimi yapılmalıdır. Dilerseniz, önce bujinin değişim sıklığı ve bitik bujisinin nasıl anlaşılacağına, ardından da buji değişim aşamalarına göz atalım.
Buji Kaç Km’de Bir Değişmeli?
Öncelikle belirtmek isteriz ki araçlarda buji ömrü, kullanılan buji çeşidine göre değişir. Bu nedenle, buji değişim sıklığınızdan emin olmak için araç kılavuzunuzdan yardım almanızı tavsiye ederiz.Genel hatlarıyla buji değişim sıklığı:
- Ortalama bir buji yaklaşık 35-45 bin km’de bir değiştirilmelidir.
- Bakır gibi dayanıksız bujiler ortalama 20 bin km’de bir değiştirilmelidir.
- Tek/çift platin gibi dayanıklı olanlar ise 100 bin km’ye kadar ömre sahiptir.
Bujinin Bittiği Nasıl Anlaşılır?
- Buji tükendiğinde ateşleme dengesi bozulacağı için ilk belirti yakıt tüketiminin artmasıdır.
- Araç performansı ve çekişi düşer.
- Hızlanma süresi artar.
- Yüksek devirlere çıkmakta zorlanır.
Buji Değişimi Nasıl Yapılır?
Sıra geldi buji değişimine! Yalnızca 5 adımda gerçekleştirecileceğiniz buji değişimi adımlarına geçmeden önce değişim öncesinde dikkat etmeniz gerekenlere kısaca değinelim:
- Buji tırnak aralığı, marka modele göre farklılık gösterir. Doğru ölçü için buji değişimi öncesinde aracınızın kılavuzuna başvurmalısınız.
- İşlem boyunca silindire toz/kum vb. maddelerin kaçma ihtimali var. Bu riski en aza indirmek için parçaları sökmeden önce gevşetip temizlemeniz ve tamamen sökmeyi temizlik sonrasında yapmanızı tavsiye ederiz.
- Buji kablolarının hem birbirleri ile temas etmemesi hem de doğru takılmalı oldukça önemli. Bu nedenle, buji kablolarını çıkarırken üstlerine not almanızı ve takarken hem bu notlara göre takmanızı hem de birbirleri ile temas ettirmemenizi tavsiye ederiz.
Buji Değişimi İçin Gerekenler
- Buji lokması
- Tork anahtarı
- Sentil
- Tornavida
Ayrıca, eldiven ve toz almak için kullanacağınız ince bir fırçayı da hazırda bulundurmanızı tavsiye ederiz.
Değişim Aşamaları
- Bujileri Bulma
Buji yeri ve sayısı marka modele göre değişir; öncelikle tüm bu detayları araç kılavuzundan edinmelisiniz. Not almanız gerekenler: Buji yeri, sayısı, buji tırnak aralığı, soket boyutu. Ardından buji üzerindeki korumayı çıkarmalı ve motor bölmesindeki kablo demetini takip ederek bujilere ulaşmalısınız.
- Konnektör ve Ateşleme Bobinini Çıkarma
Bujileri çıkarmadan önce konnektörleri ve ateşleme bobinini çıkarmanız gerekli. Bu aşamada tek dikkat etmeniz gereken buji kablolarının birbirine değmemesi.
- Bujileri Sökme
Öncelikle buji lokmasını, uzatma kolu ve tork anahtarı ile bujiye tutturmalısınız. Ardından bujileri sırayla çıkarabilirsiniz; ancak, en başta da belirttiğimiz gibi bu aşamada mutlaka not almalısınız. Böylece, yeni bujileri takarken sıralamada hata yapmazsınız.
- Temizlik
Bujileri söktükten sonra silindir girişlerini ince bir fırça yardımıyla temizlemenizi tavsiye ederiz. Böylece sökme/takma işlemlerinde silindire toz kaçmasını da engellemiş olursunuz. Ayrıca, buji kablolarını da bu aşamada kontrol edebilir ve yıpranma/aşınma ya da yanma gibi sorunlar söz konusu ise kabloları da değiştirebilirsiniz.
- Yeni Bujileri Takma ve Kontrol
Yeni bujilerinizi tork anahtarı ile yerlerine takmalısınız; ideal boluk oranı hem yeni bujilerinizin üzerinde hem de araç kılavuzunuzda bulunur. Çıkardığınız buji ve kabloları hem doğru yerlerine takmaya hem de aynı sıra ile takmaya da özen göstermelisiniz. Eğer sıralama ve tırnak aralığında bir sorun yoksa işlem tamam!
Sonuç olarak, bujiler özellikle benzinli motorların çalışmasında kritik bir rol oynarlar ve hem araç performansı hem de yakıt verimliliği üzerinde doğrudan etkiye sahiptirler. Üstelik yalnızca yanma işleminde değil; yanma sonrası soğutma işleminde de görev alırlar ve motor sağlığına katkı sağlarlar. Bu nedenle, doğru buji çeşidi seçimi, buji bakımı ve değişimi, araçtan maksimum verim almak için oldukça önemlidir. Buji nedir, sorusundan yola çıkarak tüm bu detaylara değindiğimize göre güvenli yolculuklar dileriz!
Carvak Sertifikalı 2. El Araçlara Göz Atmayı Unutmayın
Sıkça Sorulan Sorular
Yüksek beygir gücüne sahip motorlarda ve yük araçlarında soğuk buji daha avantajlıdır; çünkü hem ısı dayanıklılıkları daha fazladır hem de yüksek devirli çalışmaya daha uygundurlar. Ancak, birçok standart motorda temas yüzeyi daha fazla olan sıcak bujiler tercih edilir ve ekstra yalıtım sağlayarak performans verimliliği artırılır.
Standart araçlarda her silindirde 1 adet buji bulunur; ancak, performans otomobillerinde bu rakam 2 de olabilir.
Standar bujiler 35-45 bin km’de bir değiştirilmelidir. Bakır gibi dayanıksız malzemelerden üretilenlerde bu rakam 20 bin km’ye kadar düşerken platin bujilerde 100 bin km’ye kadar çıkar. Kısacası, buji değişim sıklığı buji türüne göre değişir.
Marka modele göre bujilerin yeri değişir. Bu nedenle, aracınızda bujileri bulmak için araç kılavuzuna göz atmalı ya da motor bölmesindeki kablo demetini takip ederek bujilere ulaşmanız gerekir.