Krank mili, motorun kalbinde yer alan küçük ama kritik bir parçadır. Pistonların yukarı-aşağı hareketini, dönme hareketine çevirerek tekerleklerin dönmesini sağlar. Bu nedenle, aracın hareket etmesi için oldukça önemli olan krank milinin çalışma prensibi, arızası ve tamirini sizler için detayları ile açıkladık. Hazırsanız, krank mili nedir sorusu ile başlayalım!
Krank Mili Nedir?
Krank mili, içten yanmalı motorlarda pistondan gelen doğrusal hareketi dönme kuvvetine (tork) çeviren ana mildir. Motorun alt kısmında yer alır ve biyel kolları ile pistonları volana bağlayarak enerjiyi tekerleklere aktarır. Yanma sonucu pistonların aşağı yönlü hareketi krank mili sayesinde dairesel harekete dönüştürülür, bu hareket volan aracılığıyla şanzımana aktarılır ve araç hareket eder.
Krank Mili Ne İşe Yarar?
- Doğrusal hareketi dönme kuvvetine çevirir: Pistonların yanma sonucu ürettiği doğrusal hareketi dönme kuvvetine yani tekerlerin dönmesi için gerekli olan torka çevirir.
- Motor ritmini dengeler: Pistonların yukarı ve aşağı hareketlerini dengeleyerek motorun düzgün çalışmasını sağlar.
- Güç dağılımını sağlar: Üretilen gücü volan aracılığıyla dağıtarak motorun güç dağılımını sağlar ve genel işlevselliğini korur.
Krank Mili Nasıl Çalışır?
Krank mili, aslında basit bir motor parçası gibi görünse de işlevini tam olarak anlamak için motorun ürettiği kuvvetin tekerleklere kadar olan yolculuğunu genel hatlarıyla incelemek gerekir. Çünkü krank milinin çalışma prensibi, pistonların dört aşamalı hareket döngüsüne dayanır. İşte bu aşamalar ve krank milinin bu süreçte yerine getirdiği görevler:
- Hava-yakıt karışımının silindire dolması: İlk aşamada, piston aşağı yönlü hareket eder. Bu hareket, silindirin içindeki hava-yakıt karışımının emiş valfi aracılığıyla silindire çekilmesini sağlar. Silindir, pistona bağlı bir boşluk yaratır ve bu boşluk karışımın içeride birikmesini sağlar.
- Karışımın sıkıştırılması: Piston, ikinci aşamada yukarı hareket eder ve bu sırada silindirin içindeki hava-yakıt karışımını sıkıştırır. Sıkıştırma, karışımın moleküllerini daha yakın hale getirir ve yanma için gereken yüksek basıncı oluşturur. Bu işlem, motorun verimli bir şekilde çalışmasını sağlamak için enerji yoğunluğunu da artırır.
- Ateşleme ve yanma: Sıkıştırma tamamlandığında, ateşleme sisteminin bir parçası olan bujiler sahneye çıkar. Bujiler, yüksek gerilimli elektrik akımı göndererek hava-yakıt karışımını ateşler. Bu ateşleme, aniden gerçekleşen bir patlamaya yol açarak karışımın hızla yanmasına ve pistonun aşağı doğru itilmesine neden olur.
- Doğrusal kuvvetin oluşumu: Patlama ve yanma sonucu pistonda oluşan aşağı yönlü kuvvet, doğrusal bir hareket meydana getirir. Bu kuvvet, motorun hareket enerjisini sağlasa da aracın hareket etmesi için bu doğrusal kuvvetin dönme kuvvetine dönüştürülmesi gereklidir.
Krank Mili Sahnede
İşte bu noktada krank mili devreye girer. Piston, biyel kolu ile krank miline bağlıdır. Pistondan gelen doğrusal hareket, biyel kolu aracılığıyla krank milini döndürür. Krank mili, doğrusal kuvveti dönme kuvvetine çevirerek aracın hareket etmesi için gerekli olan döner hareketi/torku sağlar. Bu sayede oluşan dönme hareketi, milin ucundaki volana iletilir. Volan, bu enerjiyi motorun diğer bileşenlerine ve şanzımana aktarır. Volan, motorun açısal momentumunu da dengeleyerek çalışır ve böylece, motorun daha düzgün çalışmasını sağlar.
Son aşamada, krank milinden gelen dönme kuvveti şanzıman ve diferansiyel gibi dişli sistemleri aracılığıyla tekerleklere iletilir. Şanzıman, bu kuvveti aracın hızına ve torkuna göre ayarlar, diferansiyel ise tekerlekler arasında torku bölüştürür. Sonuç olarak, krank mili tarafından torka dönüştürülen bu kuvvet aracın hareketini sağlar.
Krank Mili Bakımı
Aracın hareket edebilmesi için bu parçanın ne kadar önemli olduğunu, krank mili görevleri ve nasıl çalışır başlıklarında inceledik. O halde aracın sağlıklı çalışması için krank mili bakımının da aksatılmaması gerektiğinde hemfikiriz. Peki, krank mili bakımı nasıl yapılır? İşte, sağlıklı bir sürüş deneyimi için yapılması gerekenler:
1. Motor yağı bakımı: Krank milinin sağlıklı çalışması için motor yağının kaliteli olması ve motor yağı değişiminin düzenli aralıklarla yapılması gerekir. Çünkü motor yağı, krank milinin ve diğer hareketli parçaların doğru şekilde yağlanmasını ve düzgün çalışmasını da sağlar. Kirlenmiş veya kalitesiz motor yağı, motorun aşınmasını artırabilir ve krank milinin ömrünü kısaltır. Ayrıca, motor yağ basıncının azalması da krank milinin yeterince yağlanmamasına neden olarak aşınma/eskime ihtimalini artırır.
2. Sensör bakımı: Krank mili sensörü, milin konumu ve dönme kontrol ederek motor kontrol ünitesine bilgi gönderen parçadır. Sensörün doğru çalışması, hem motorun performansı hem de krank milinin verimi için önemlidir. Sensör bakımı için sizin bireysel olarak yapabilecekleriniz sınırlı olsa da periyodik bakımları aksatmamaya özen gösterebilirsiniz.
3. Tahribat kontrolü: Krank mili -sensör hariç- oldukça mekanik bir parçadır ve fiziksel sağlığına özen gösterdiğiniz sürece bir soruna neden olmaz. Bu nedenle, düzenli aralıklarla krank milinde bir tahribat (çatlak, aşınma, korozyon ya da fiziksel deformasyon) olup olmadığı kontrol edilmelidir. Özellikle sıklıkla bozuk yollarda ya da nemli iklimlerde kullanılan araçların krank milinde bu tarz deformasyonlar görülebilir. Yatak ve burçlardaki bu tarz sorunlara erken müdahale ederek krank milinin ömrünü ve verimliliğini artırabilirsiniz.
Krank Mili Arızası
Düzenli kontrol ve krank mili bakımını aksatmadığınız halde, arıza kaçınılmaz olabilir. Üstelik krank milinin yalnızca dönerken zorlanması dahi araç performansının düşmesine ve diğer motor parçalarının da deforme olmasına neden olabilir. Bu yüzden krank mili arızası hakkında bilgi sahibi olmak ve olası bir arızanın nedenlerini anlamak oldukça önemlidir.
Krank Mili Arızası Belirtileri
- Motor kontrol göstergesinin yanması
- Aracın aniden stop etmeye başlaması
- Aracın rölantide titremesi
- Hızlanma sorunları
- Sabit hızı muhafaza etmenin zorlaşması
- Marşa basıldığında motorun teklemesi
- Yakıt tüketiminde artış (ateşleme zamanlamasında sorun nedeniyle)
Krank Mili Arızasının Nedenleri
- Motor yağının kalitesizliği ya da motor yağ basıncının düşmesi
- Krank milinin kırılması
- Krank mili sensöründe arıza
Motor Yağı Kaynaklı Arızalar
Yukarıda da değindiğimiz gibi motor yağı krank milinin sağlıklı çalışması ve deforme olmaması için oldukça önemlidir. Yağ seviyesinin düşmesi krank milinin yeterince yağlanmamasına neden olarak metal yüzeylerin doğrudan temas nedeniyle sürtünmesini artırır. Böylece, aşınma artar ve motor parçalarının deforme olma olasılığı yükselir.
Ayrıca, kalitesiz yağ kullanımı ya da motor yağının uzun süre değiştirilmemesi de yağda tortu birikimine sebep olarak yağ kanallarının tıkanmasına ve yetersiz yağlamaya neden olabilir. Bu durumda, krank mili aşırı ısınır ve metalde genleşme olur. Bu soruna zamanında müdahale edilmez ve yağ değişimi yapılmazsa, aşırı ısınma ve genleşme her geçen gün daha da hızlanarak hem krank milinin hem de diğer motor parçalarının deforme olmasına, aşınmasına ya da kırılmasına neden olabilir.
Krank Milinin Kırılması
Dayanıklı alaşımlardan dövme ya da kalıplama yöntemi ile tek parça olarak üretilen krank millerinin kırılması oldukça nadir bir durumdur; çünkü bu üretim şekli krank milinin dayanıklılığını artırmaktadır. Öte yandan, krank milinin kırılması hem onarım maliyeti yüksek olduğu hem de diğer motor parçalarının da kırılmasına/arızalanmasına neden olabileceği için ciddiye alınması gereken bir durumdur.
Bu kadar dayanıklı olan krank milinin kırılması, genellikle motor yağındaki sorunlara zamanında müdahale edilmemesi nedeniyle aşırı ısınma ve aşınmanın artması, rulman aşınması, krank yatağı ya da deliklerinin deforme olması nedeniyle olur. Bu tarz sorunlar nedeniyle kırılan bu parça; motorun zorlanmasına, performansın düşmesine, rölantide titremeye ve motordan olağandışı sesler gelmesine neden olur. Eğer bu durumlardan birini deneyimliyorsanız, diğer motor parçaları da arızalanmadan önce hızlıca krank mili değişimi yapmanızı tavsiye ederiz.
Krank Mili Sensöründe Arıza
Krank mili sensörü, milin konumunu ve dönme hızını ölçerek bu bilgileri motor kontrol ünitesine ileten parçadır. Bu sensör, krank milinin hareketini, yani motor devrini kontrol altında tutar ve ayrıca ateşleme zamanlaması ile yakıt enjeksiyonunu düzenler. Krank mili sensörü arızaları genellikle mekanik değil, elektronik sorunlardan kaynaklanır.
Sensör, manyetik etkilerle çalışır ve bobinler, dişliler gibi etkileşimli parçalarla sorun yaşadığında bozulabilir. Sensör arızalarının belirtileri genellikle motor performansında doğrudan etkiler yaratır. Bu belirtiler arasında aracın aniden durması, sabit hızda güçlük çekme, motor titremesi, marş sırasında motorun çalışmaması veya teklemesi ve yakıt tüketiminde artış yer alır. Eğer bu belirtileri deneyimliyorsanız, aracınızı hemen servise götürmeniz önerilir; çünkü sensör arızaları yanlış ateşlemeye neden olabilir ve bu da ciddi motor sorunlarına veya kazalara yol açabilir.
Krank Mili Tamiri
- Krank mili tamirine başlamadan önce, arızanın kaynağını doğru bir şekilde belirlemek gerekir. Yukarıda da açıkladığımız gibi krank mili arızasının nedenli çok çeşitli olabilir ve hatta bu duruma, diğer motor parçalarındaki sorunlar da eşlik edebilir. Bu nedenle, bir teknisyen motoru inceleyerek ve ölçümler yaparak arızanın nedenini tespit etmelidir.
- Krank milinin tamirine başlamadan önce, krank miline erişim sağlamak için motorun alt kısmı ve diğer ilgili parçalar sökülmelidir. Bu süreç, motor yağ karterinin, kapakların ve diğer destekleyici parçaların çıkarılmasını içerdiği için, krank miline ulaşmak karmaşık ve uzun bir işlemdir.
- Krank milini söktükten sonra, yüzeyindeki aşınma, çatlak veya deformasyonları kontrol etmek gerekir. Ancak, krank milinde gözle görülemeyen deformasyonlar da söz konusu olabilir; bu nedenle, kontroller genellikle özel ölçüm cihazları kullanılarak yapılır. Krank milinin yüzeyinde herhangi bir hasar varsa bu hasarın türüne ve boyutuna bağlı olarak tamir veya değiştirme kararı verilir.
- Krank milindeki fiziki sorunların boyutu küçük ise ilgili bölgeler zımparalanarak veya taşlanarak düzeltilir. Ancak, ciddi çatlaklar veya deformasyonlar söz konusu ise krank milinin (bazı durumlarda yataklar ve rulmanların da) değiştirilmesi gerekir.
- Krank milinin tamiri veya değiştirilmesi tamamlandığında, motorun tüm parçaları yeniden montaj edilerek test edilir. Böylece hem tamirin başarısı ve performansı ölçülür hem de sökülüp yeniden takılan motor test edilir.
- Son aşamada ise motor yağı seviyesi ve basıncı yeniden kontrol edilerek işlem tamamlanır.
Aşamalardan da anlaşılacağı üzere krank mili tamiri, profesyonel yardım gerektiren karmaşık bir işlemdir ve bir dizi test de bu işleme dahildir; üstelik çoğu zaman bir günden daha fazla sürer. Bu nedenle, krank mili arızası söz konusu olduğunda, en kısa sürede servise gitmenizi ve profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz. Böylece hem krank mili tamir edilirken motor korunabilir hem de arıza nedeni ile diğer motor parçalarında da sorunlar oluştuysa bu sorunlar tespit edilerek tamir edilebilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Krank milinin kırılma nedeni genellikle yetersiz yağlanmaya bağlı ısı ve sürtünme artışıdır. Bu durumu önlemek için motor yağının kalitesi, değişimi ve basıncını düzenli bir şekilde kontrol etmek önemlidir.
Krank milinin tamiri uzun ve karmaşık bir işlemdir; genellikle 1 günden daha uzun sürer.
Krank milinin kırılması demek, diğer motor bileşenlerinin de tehdit altında olması demektir. Kırık krank mili araç performansını doğrudan etkilese de sizi bir süre daha götürebilir. Ancak, anında değişim yapılmadığı takdirde diğer motor bileşenlerinde de bozulma ve kırılmalar kaçınılmazdır.
Hayır. Krank mili, işlevi gereği oldukça dayanıklı bir parça olmak zorundadır. Bu nedenle, tek parça olarak üretilir ve kırılması durumunda kaynak yapılmaz; yenisi ile değiştirilir.