Otobüs, minibüs, kamyon ya da tır gibi ağır araçlar, uzun yolculuklar ve zorlu yol koşullarında güvenli ve kontrollü bir sürüş için binek otomobillerden daha farklı frenleme sistemlerine ihtiyaç duyarlar. Birincil fren sistemlerini desteklemek için kullanılan bu sistemlerin başında ise retarder gelir. Peki, retarder nedir? Sorunuzun cevabının yanı sıra retarder çeşitleri ve kullanırken dikkat edilmesi gerekenler gibi birçok detay yazımızda. Hazırsanız, başlayalım!
Retarder Nedir?
Retarder, kamyon ve otobüsler gibi büyük araçlarda kullanılan ikincil bir frenleme sistemidir. Yolcu arabalarında bulunan ve fren balataları ile diskler arasındaki sürtünmeye dayalı çalışan birincil fren sistemlerinin aksine retarderler ağır araçların yavaşlamasına yardımcı olur; özellikle de yokuş aşağı inişlerde birincil frenler tek başına yeterli olmadığında.
Retarderlerin iki ana çeşidi vardır:
- Manyetik Retarder: A aracın hızını yavaşlatmak için manyetik alan kullanan frenleme sistemleridir. Elektromıknatıslar, tekerleklere bağlı rotor üzerinde manyetik bir direnç oluşturarak dönme hızını azaltır. Frenleme sırasında sürtünme yerine manyetik kuvvetle çalıştığı için aşınmayı da en aza indirir.
- Elektronik Retarder: Elektromanyetik kuvvetlerle çalışan ve aracın kinetik enerjisini elektriksel dirençle yavaşlatan bir frenleme sistemidir. Kontrol ünitesi aracılığıyla elektromıknatıslar devreye girerek, rotor ve mile uygulanan manyetik kuvvetlerle aracı yavaşlatır. Elektronik sistem, fren hassasiyeti ve bakım maliyetlerini optimize ettiği için sıklıkla tercih edilir.
Retarder Hangi Araçlarda Bulunur?
Bu sistemler, genellikle kamyonlar, tırlar, otobüsler ve iş makineleri gibi ağır araçlarda bulunur. Retarder, bu tür büyük ve ağır araçlarda birincil fren sistemine yardımcı olarak kullanılır ve özellikle uzun yokuş inişlerinde veya sürekli frenleme gerektiren durumlarda güvenliği ve fren performansını artırır.
Tabii ki binek araçlarda da kullanılması mümkündür; ancak binek otomobillerde birincil fren sistemlerine binen yük çok daha azdır ve ikincil bir sisteme gerek duyulmadığı için, ekstra bir maliyet ve bakım yaratacak olan sistemler tercih edilmez.
Retarder Ne İşe Yarar?
- Retarder, frenleme sırasında aracın birincil fren sistemine yardımcı olur ve ana frenlerin aşırı kullanımını önler.
- Fren balatalarının daha az kullanılmasını sağlayarak aşınmayı ve dolayısıyla bakım maliyetlerini en aza indirir.
- Özellikle uzun ve dik yokuşlardan inerken fren boşalması riskini ortadan kaldırarak güvenli bir sürüş sağlar.
- Hızlanmayı kontrol altına alarak yakıt tüketimini azaltır
- Sürücü, retarderin şiddetini ayarlayarak tork kontrolünü farklı seviyelerde düzenleyebilir; böylece aracın hızını ve frenleme gücünü optimize eder.
- Frenleme sırasında sarsılmayı önleyerek yolcu konforunu artırır.
- Ana fren mekanizmasına daha az yük bindiği için fren sisteminin ömrü uzar ve bakım gereksinimi azalır.
- Fren aşınmasını azaltarak ve motor frenini destekleyerek aracın genel verimliliğini artırır.
Kısacası, retarderler büyük araçların, geleneksel sürtünmeye dayalı fren sistemi olmadan yavaşlamasına yardımcı olur; böylece frenleme daha verimli hale gelir ve birincil frenlerin aşınması azalır.
Retarder Nasıl Çalışır?
Retarderin çalışma prensibi, türüne göre değişmektedir; çünkü retarder çeşitlerine göre parçaları ve çalışma şekilleri de değişmektedir. Bu nedenle, hidrolik ve elektronik retarderlerin nasıl çalıştığına ayrı ayrı bakmamız gerekir. İşte detayları ile retarderlerin çalışma prensipleri:
Hidrolik Retarder Nasıl Çalışır?
Çoğu ağır araçta hidrolik retarder sistemi kullanılır. Bu sistem, hidrolik sıvı yardımıyla çalışır ve aracın kinetik enerjisini ısı enerjisine çevirir. İşte adım adım hidrolik retarder nasıl çalışır:
- Sürücü, retarder kolunu çektiğinde; pompadan çıkan basınçlı hava, sıvı haznesindeki hidrolik sıvıyı harekete geçirir.
- Bu sıvı, kardan miline bağlı olan rotor kanadının içine aktarılır ve kol ne kadar çok çekilirse, rotora aktarılan sıvı miktarı da o kadar artar.
- Sıvı rotora dolduğunda, rotorun karşısında bulunan sabit stator kanadı rotorla birleşir ve sıvı stator duvarlarına çarparak dönme hareketinin tersine bir direnç oluşturur.
- Bu direnç, rotoru ve bağlı olduğu kardan milini yavaşlatarak tekerleklere iletilen gücü azaltır.
- Sürücü retarderi devre dışı bıraktığında ise stator ve rotor yeniden birbirlerinden ayrılır ve hidrolik sıvı hazneye geri dolar.
- Isınan hidrolik sıvı, ısı eşanjörüne aktarılır ve burada soğutularak yeniden kullanıma hazır hale gelir.
Bu sistem, sürtünmeye dayalı frenleme mekanizmalarına kıyasla daha az aşınmaya neden olur ve frenleme performansını artırarak araç güvenliğini sağlar.
Elektronik Retarder Nasıl Çalışır?
Elektronik retarder, manyetik alanlar kullanarak aracın hızını azaltan bir frenleme sistemidir. Bu sistem, tekerleklere bağlı mildeki dönme hareketini elektromanyetik kuvvetlerle yavaşlatır; manyetik alanlar oluşturarak aracın hızını düşürmek için elektromanyetik direnç kullanır. Bu sistem, özellikle fren balatalarının aşınmasını en aza indirmek ve uzun süreli frenleme performansı sağlamak için ağır araçlarda yaygın olarak kullanılır. Peki elektronik retarder nasıl çalışır?
- Sürücü elektronik retarderi devreye aldığında, kontrol ünitesi elektromıknatıslara elektrik akımı gönderir ve manyetik alan oluşmasına neden olur.
- Manyetik rotor, tekerleklere bağlı mil ile birlikte dönerken manyetik alan, rotorun hareketine zıt bir kuvvet uygular.
- Bu manyetik direnç, rotorun ve dolayısıyla kardan milinin dönüş hızını yavaşlatır. Böylece, tekerleklere iletilen dönme kuvveti azalır; yani araç yavaşlamaya başlar.
- Sürücü retarderi devre dışı bıraktığında ise elektromıknatıslar kapanır ve manyetik alan ortadan kalkar. Böylece, araç normal hareketini sürdürebilir.
- Elektronik retarder çalışırken oluşan ısı, soğutma sistemi tarafından emilir ve sistemin verimli şekilde çalışmaya devam etmesi sağlanır.
Bu teknoloji, frenleme hassasiyetini artırırken mekanik bileşenlerin aşınmasını da azaltır. Bu sayede, elektronik retarderler, sürüş güvenliğini artırırken daha az bakım gerektirir.
Retarder Kullanırken Dikkat Edilmesi Gerekenler
- Kademeli bir şekilde kullanılmalıdır. Yüksek hızlarda retarderi kullanırken, kumanda kolunu bir anda sonuna kadar çekmek yerine yavaşça ve hassas bir şekilde devreye alınmalıdır. Çünkü ani hareketler, aracın hızını kontrol etmenizi zorlaştırabilir.
- Retarder ile frenleme yaparken, araç hızlanmaksızın vites değiştirmek mümkündür; ancak, retarderi devreden çıkarırken kumanda kolunun tamamen “0” konumunda olduğundan emin olunmalıdır. Aksi takdirde, küçük bir kol hareketi bile retarderin devreye girmesine neden olarak güç kaybına ve soğutma suyu sıcaklığının artmasına yol açabilir.
- Islak ya da buzlu zeminlerde retarderi dikkatli kullanmak ve kapasitesini sınırlamak gerekir. Tabii ki tekerlekleri bloke etmez; ancak, yol ve lastik arasında kayma riski oluşabileceği için sürüş güvenliği düşer.
- Retarderden en iyi verimi almak için motor devri 1500-1800 devir/dk’nın altına düşmemelidir. Yüksek motor devri, soğutma sistemi kapasitesini artırır ve frenleme sırasında araç soğutma sistemi verimli çalışır.
- Retarder, el freni yerine kullanılmamalıdır.
- Retarderin yağı boşaltılmışsa araç hareket ettirilmemelidir.
Sıkça Sorulan Sorular
Sürücünün retarder kolunu çekerek pompadan çıkan basınçlı havayı harekete geçirmesi ile devreye girer.
Evet. Ancak ıslak veya donmuş zeminlerde retarderi tam kapasite kullanmanız tavsiye edilmez; çünkü aracın kaymasına ve kontrolün kaybedilmesine neden olabilir.
Teorik olarak evet; ancak, binek otomobillerde birincil fren sistemlerine binen yük çok daha azdır ve ikincil bir sisteme gerek duyulmadığı için, ekstra bir maliyet ve bakım yaratacak olan sistemler tercih edilmez.
Hayır. Kullanırken dikkat edilmesi gerekenleri bildiğiniz sürece, çok daha güvenli bir sürüş sağlamanın yanı sıra briincil fren sistemlerinin ömrünü de uzatır.