Şaft Nedir ve Şaft Arızası Neden Olur?

Motorun ürettiği gücü tekerleklere taşıyan ve bu sayede aracın hareket etmesini mümkün kılan şaft, aslında otomobilin kalbinde yer alan kritik bir parçadır. Güç aktarımında sürekliliği sağlamanın yanı sıra titreşimleri de emerek konforlu bir sürüş deneyimi sunar. Peki, şaft nedir, nerede bulunur ve ne işe yarar? Gelin birlikte, şaft nedir sorusundan yola çıkarak çalışma prensibine ve şaft arızası hakkında tüm bilinmesi gerekenlere göz atalım!

Şaft Nedir?

Şaft, motorun ürettiği gücü şanzımandan diferansiyele ve tekerleklere ileten, temel bir güç aktarma organıdır. Tekerleklere güç aktarımını sağlayan bu kritik parça, motorun ürettiği torkun yola yansımasını ve haliyle aracın hareket etmesini sağlar. Kardan mili ismiyle de bilinen şaft, aracın tahrik sistemine bağlı olarak farklı tür ve konumlarda karşımıza çıkabilir. Şaft nerededir ve şaft türleri nelerdir, sorularını cevaplarken bu farkları da inceleyelim!

Şaft Nerededir?

Araçlarda şaftın konumu, aracın tahrik sistemine bağlı olarak değişir. Örneğin, arkadan itişli araçlarda şaft, şanzıman ile arka aks arasında yer alırken; dört çeker araçlarda şaft sistemi daha karmaşıktır ve hem ön hem de arka aksa güç aktarımı sağlamak için, birden fazla şaft kullanılabilir. Bu sayede, ihtiyaca göre hem daha uzun ya da kısa kombinasyonlar tercih edilebilir hem de motor gücünün doğrudan ilgili tekerleklere ulaşması sağlanır.

Şaft Çeşitleri

Özellik	Tek parça şaft	Çift parça şaft
Kullanım alanı	Kısa aks aralığına sahip binek araçlar	Uzun aks aralığına sahip SUV, kamyonet ve ticari araçlar
Avantajları	Daha hafif Daha az enerji kaybı Bakımı kolay Yüksek hızlarda iyi performans	Daha uzun mesafelerde güç aktarımı Daha az titreşim Daha fazla yük taşıma kapasitesi
Dezavantajları	Daha dayanıksız	Yüksek bakım maliyeti
Maliyet	Daha düşük	Daha yüksek

Şaft çeşitleri, yapısal özelliklerine göre tek parça ve çift parça olmak üzere ikiye ayrılır. Her iki şaft türü de aynı göreve hizmet etse de, tablodan da anlaşılacağı üzere tasarımları, kullanım alanları ve sağladıkları avantajlar bakımından farklılık gösterirler.

Tek parça şaftlar, hafif yapıları sayesinde daha az enerji kaybı ve daha yüksek tork aktarımı sağladıkları için genellikle binek araçlarda tercih edilir. Ayrıca, yapısal olarak da daha basit oldukları için bakım ve onarım maliyetleri açısından da sürücülere avantaj sağlarlar. Ancak, çift parça şaftlara kıyasla daha dayanıksızdırlar; özellikle yüksek hızlarda ya da yüklü ağırlığı fazla olan araçlarda, tek parça şaftlar eğilme, kırılma gibi deformasyonlara açıktır. Bu nedenle, ticari araçlarda, pikap modellerinde ve kamyonet gibi araçlarda, çift parça şaftlar kullanılır.

İki ayrı şaft parçasının ortada bir taşıyıcı yatak (orta destek rulmanı) ile birbirine bağlandığı çift parça şaftlar, hem daha dayanıklıdır hem de uzun mesafelerde güç aktarımını daha verimli ve dengeli bir şekilde sağlayabilirler. Ancak, daha fazla bağlantı noktasına sahip oldukları ve karmaşık bir yapıları olduğu için, bakım ve onarım maliyetleri daha fazladır.

Şaft Ne İşe Yarar?

• Motor gücünü tekerlere aktarır.
• Tork aktarımını artırır.
• Güç aktarımında süreklilik sağlar.
• Titreşim ve darbeleri emer.
• Aracın dengesini artırır.

Şaftın en önemli görevi, motorda üretilen torku ve gücü diferansiyele ve oradan tekerleklere aktararak aracın hareket etmesini sağlamaktır. Ayrıca, dört çeker araçlarda, ön ve arka diferansiyel arasında senkronizasyon sağlayarak, farklı yol koşullarında da aracın çekiş gücünü korumasına ve yol tutuşunu artırmasına yardımcı olur. Esnek yapısı sayesinde, motor ve tekerler arasındaki titşerimin ve darbelerin sönümlenmesine de yardımcı olur ve bu sayede, hem sürüş konforuna hem de motor sağlığına katkı sağlar.

Nasıl Çalışır?

1. Şanzıman, motor torkunu aracın hızına ve çekiş ihtiyacına uygun şekilde düzenledikten sonra, bir ucundan şanzımana diğer ucundan diferansiyele bağlı olan şafta iletir.
2. Motor ve şanzımandan gelen dönme kuvveti, şaftın da kendi ekseni etrafında dönmesine ve dönme kuvvetini diferansiyele aktarmasına neden olur.
3. Şafttan aldığı torku, diferansiyel de sürüş koşullarına uygun olacak şekilde tekerleklere dağıtır ve böylece araç hareket eder.

Dört çeker araçlarda, şaft ön ve arka diferansiyel arasında senkronizasyon sağlayarak, farklı yol koşullarında aracın çekiş gücünün korunmasına ve yol tutuşunun artmasına da yardımcı olur.

Şaft Arızası

Şaftın görevlerinden de anlaşılacağı üzere, şaft motor gücünü tekerleklere aktaran kritik bir bileşen olduğu için, arızalanması durumunda aracın performansı ve sağlığı ciddi şekilde etkilenir. Şaft arızaları; sürüş güvenliğini tehlikeye atabilir, tork aktarımında kesintilere yol açabilir ve uzun vadede daha maliyetli sorunlara neden olabilir. Bu nedenle, şaft arızası hakkında bilgi sahibi olmak ve belirtilerini, nedenlerini anlayarak zamanında müdahale etmek oldukça önemlidir. Gelin birlikte, şaft arızası hakkında bilinmesi gerekenlere de hızlıca göz atalım!

Şaft Arızası Belirtileri

• Yüksek hızlarda titreşim ve anormal sesler
• Çekiş gücünde düşüş
• Hızlanma süresinde artış
• Virajlarda araç dengesinin bozulması
• Özellikle dönüşlerde artan tıkırtı ya da metal sesleri

Şaft, tork aktarımından sorumlu olduğu için, şaft arızası söz konusu olduğundan aracın hızlanma performansından ve çekiş gücünde kolay fark edilebilir bir düşüş olur. Ayrıca, şaftın doğrudan bağlı olduğu diferansiyel de şaft arızasından etkileneceği için virajlarda denge kaybı, araç tabanında titreşimler ya da anormal sesler gibi belirtiler de bu duruma eşlik edebilir. Yüksek hızlarda titreşim ya da metal sesleri gibi belirtiler ise şaftta kırılma, bükülme gibi bir fiziksel deformasyonun göstergesi olabileceği gibi, aracın diğer metal parçalarındaki arızalardan da kaynaklanabilir; bu nedenle, bu tarz ses ve titreşimler, tek başlarına şaft arızasından şüphelenmenizi gerektirmez.

Şaft Arızası Neden Olur?

• Şaft kırılması ya da kopması
• Takoz yırtılması ve bozulması
• Balans arızası
• Mafsal arızası

Şaft Kırılması veya Kopması

Esasında şaft, araçtaki en dayanıklı parçalardan biridir ve kolay kolay kırılmaz. Ancak, tabii ki her araç parçası gibi şaftın da belirli koşullar altında kırılması ya da kopması mümkündür. Özellikle ani manevralar sırasında, eski model araçlarda ya da aracın tümseklerde alt kısmına şiddetli darbeler alması durumunda şaft zarar görebilir. Bu tür darbeler ve ani yük değişimleri, şaftın maruz kaldığı mekanik gerilimi artırarak kırılma riskini yükseltir.

Artan mekanik gerilim yüzünden şaftın kırılmasına “şaft kopması” adı verilir ve özellikle yüksek hızlarda gerçekleştiğinde, oldukça tehlike bir durumdur; çünkü yüksek hızda kopan bir şaft, dönme hareketinin etkisiyle araç kabinine doğru fırlayabilir ve yolculara zarar verebilir. Bu nedenle, aracın çalışma koşullarından bağımsız olarak, şaftın düzenli olarak kontrol edilmesi ve dayanıklılığından emin olunulması, oldukça önemlidir. Düzenli bakım yapılan, nem ve paslanmadan korunan ve ideal çalışma koşullarının dışında çalışmaya zorlanmayan bir araçta, şaft kırılması gibi tehlikeli durumlar da söz konusu olmayacaktır.

Takoz Yırtılması

Takozlar, şaftın balansını koruyarak titreşimleri emen önemli bileşenlerdir. Eğer bu takozlar yırtılır ya da işlevini yitirirse, şaft sisteminde boşluklar oluşur ve şaftın dengesiz çalışmasına yol açabilir. Ayrıca, takoz yırtılması söz konusu olduğunda, şaft gerektiği gibi desteklenmediği için şafta binen yük de artar ve kırılma, kopma gibi tehlikeli durumlar söz konusu olabilir. 

Takozun etkisini yitirerek, şaftı gerektiği gibi destekleyemediğinin en belirgin işareti, ani hızlanmalar ya da kalkış esnasında, aracın altından gelen “tak” sesidir. Eğer sizin de aracınızdan kalkışlarda böyle bir ses geliyorsa, bir an önce servise gitmenizi ve takoz tamiri, değişimi yaptırmanızı tavsiye ederiz. Aksi takdirde, zamanla araç seyir halindeyken de şaft zorlanacak ve önce titreşim, anormal sesler gibi sürüş konforunu düşüren sorunlar yaratacak; uzun vadede de ise daha fazla mekanik gerilime dayanamayarak arızalanacaktır. Takoz yırtılmasının erkenden tamir edilmesi ise sorunun şaftı da etkilemesini, balans problemlerini ve olası şaft kırılmalarını önleyecektir.

Balans Arızası

Şaftın görevini yerine getirebilmesi için dengede olması, diğer bir deyişle, şaft balansının düzgün yapılması gerekir. Ancak, şaft mafsalı bozulduğunda ya da aracın altı yüksek bir yere çarptığında, şaftın rotasında sapmalara neden olur ve şaft balansı bozulabilir. Bu durumda, hem şaft görevini düzgün bir şekilde yerine getiremez hem de uzun vadede diğer güç aktarma organlarının da bozulmasına neden olabilir. Balans arızasının çözümü için, öncelikle şaft salgısının ölçülmesi ve sonuca göre yeniden ayar ya da değişim seçeneklerinin değerlendirilmesi gerekir. Eğer şaft salgısı 0,9 mm’den düşükse, genellikle şaft balans ayarı sorunun çözümü için yeterlidir; ancak, şaft salgısı 0,9 mm’den yüksekse değişim daha güvenli bir seçenektir.

Mafsal Arızası

Mafsal, şaftın hareketini tekerleklere iletmekle görevli olan kritik bir parçadır. Mafsalın arızalanması, şaft arızalarının en yaygın nedenlerinden biridir ve genellikle mafsalın boşluk yapmasından kaynaklanır. Mafsal boşluk yaptığında şaftın bağlantı noktalarında anormal hareketler oluşur ve aracın hareket halindeyken titremesi, kalkış sırasında “tık” sesleri ve gaz pedalından ayak çekildiğinde tekrarlayan rahatsız edici sesler gibi belirtiler ortaya çıkar. Sorunun nedeni şaftın ucundaki mahrut dişlisi veya ayna dişlisi ise, yalnızca dişli değişimi ile sorun çözülür; ancak, bazı durumlarda boşluğun nedeni şaftın fiziksel deformasyonu da olabilir ve şaftın tamamen değiştirilmesi gerekebilir.

Sıkça Sorulan Sorular